De Coolen

In het zuiden van de provincie Limburg ligt veel meer dan akkers en wijdse zichten alleen, zoals oude bossen: het ontdekken meer dan waard. Maar ook de ondergrond verbergt schatten: de zogenaamde ‘mergelgrotten’. Een van die grotten, ‘‘De Coolen’ wordt beheerd door Limburgs Landschap vzw.

Een plek voor vleermuizen
Het gebied De Coolen (Riemst) ligt op de grens van de deelgemeentes Val-Meer en Millen. Een klein hellingbosje, (een zogenaamd ‘kopke’) dat opduikt uit het vlakke land verbergt de grootste – ondergrondse – natuurwaarde. De Coolen is een middelgrote mergelgroeve, met een gangenstelsel van ongeveer één kilometer lang. Omwille van de veiligheid en de bescherming van de overwinteren vleermuizen is de ‘grot’ niet vrij toegankelijk. Eenmaal per jaar wordt er wel een geleide wandeling georganiseerd en telt men de vleermuizen in winterslaap. Tot nu toe werden er zes soorten vleermuizen waargenomen: gewone grootoorvleermuis, watervleermuis, baardvleermuis, meervleermuis, Bechsteins vleermuis en franjestaart.

Ook enkele interessante fossielen werden gevonden.

Bovengronds is De Coolen ingesloten in een ruilverkavelinglandschap. De ruilverkaveling van de jaren 70 in de vorige eeuw heeft niet veel overgelaten van de oorspronkelijke kleine landschapselementen. Toch kunnen in de velden op zomeravonden kwartel, grauwe gors en kerkuil waargenomen worden. Ook de das is actief in de omgeving.

Een plek met geschiedenis
De Coolen, een dialectwoord, zou in het Nederlands “Kuilen” heten. Een goede naam voor iets wat voor het grootste gedeelte onder de grond ligt. De groeve zou al ontstaan zijn tijdens de Romeinse tijd. In de onmiddellijke nabijheid van de Coolen zijn namelijk resten gevonden van Romeinse villa’s, en op 150 meter van de huidige ingang werd in 1868 een Romeins graf blootgelegd, opgebouwd uit mergelblokken.

Ook ontdekte men hier ‘wijnbouwterrassen’. Van de Romeinen is tevens bekend dat zij mergelzand gebruikten om hun teelt te cultiveren en bemesten, bemergelen dus.
De geologische structuur van het landschap is de laatste tweeduizend jaar niet schokkend veranderd en de mergel zal hier ongetwijfeld ook toen zichtbaar zijn geweest: ‘dagzomen’ noemt men dat dan.

De allereerste documenten over een groeve of mergelwinning rond deze plaats dateren van 1286, daarna zijn er incidentele stukken, meestal eigendomsakten of erfenisstukken, maar nooit stukken over exploitatie of mergelwinning. Ook telramen, waarmee het aantal gewonnen blokken door de werkploegen systematisch werd bijgehouden, ontbreken in deze groeve totaal, iets wat heel bijzonder is daar iedere andere mergelgroeve er vol van staat.

Pas na 1800 begint men in de groeve op wat grotere schaal te en schrijven. Na een inventarisatie van de duizenden opschriften blijkt dat er ongeveer een kwart uit de negentiende eeuw stamt en zo’n driekwart uit de twintigste eeuw. Opschriften van voor 1800 zijn zeer zeldzaam, en een mogelijke tekst uit midden 1500 is in zo’n beroerde staat dat er niets uit op te maken valt. Dat is natuurlijk heel jammer voor de ouderdombepaling van de groeve.

Na de, voor bijna iedere groeve bekende champignonkweek-cultuur, begon ook voor De Coolen de teloorgang. De groeve werd voor alles en nog wat, te pas en te onpas door en voor iedereen gebruikt en misbruikt. Er waren zelfs plannen om de hele groeve vol te storten met onder andere puin en ander afval. Zo ver is het gelukkig niet gekomen. In 1988 kwam de Coolen onder het beheer van Limburgs Landschap vzw en werd het een beschermd natuurgebied. Het hele bosje inclusief het gangenstelsel werd opgeschoond, er kwamen roosters op de schachten en poorten in de twee ingangen. Ook het toegangspad werd voorzien van een slagboom als barrière. Limburgs Landschap vzw liet een groot aantal bomen speciaal aanplanten langs de ruilverkavelingweg ter oriëntatie voor deze nachtjagers. Deze en andere kleine landschapellementen zoals graften, helpen de vleermuizen de groeve te vinden voor hun respectievelijke dagrust en winterslaap. Met succes overigens: bij de laatste telling werden er maar liefst 90 vleermuizen geteld.

Inmiddels is de Coolen een gewaardeerde plek voor mens en dier: tot de gasten behoren de steenmarter, het eikelmuisje, het roesje (grottenmot), de grottenspin, en niet te vergeten: de vleermuizen. Ook grotere zoogdieren zoals de das, de vos en konijnen komen hier regelmatig over de (mergel)vloer.